Çölyak hastalığı testleri nelerdir ve nasıl yapılır?

Çölyak hastalığı, genetik yatkınlığı olan bireylerde buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan gluten proteinine karşı gelişen bir otoimmün hastalıktır. Tanı süreci, belirtilerin değerlendirilmesi ve çeşitli testlerin yapılmasıyla gerçekleştirilir. İşte çölyak hastalığı testleri ve nasıl yapıldıkları:

Kan testleri, çölyak hastalığının tarama ve tanı sürecinde ilk adım olarak kullanılır. Bu testler, gluten tüketimi sırasında vücudun ürettiği antikorları tespit eder. Önemli olan, testlerden önce gluten içeren bir diyetle beslenmeye devam etmektir; aksi halde sonuçlar yanlış negatif çıkabilir. Başlıca kan testleri şunlardır:

• Anti-doku Transglutaminaz Antikoru (anti-tTG): En yaygın kullanılan testtir. IgA ve IgG tipi antikorlar ölçülür. Pozitif sonuç, çölyak hastalığı olasılığını yükseltir.
• Anti-Endomisyum Antikoru (EMA): Anti-tTG testine benzer şekilde çalışır ve tanıyı doğrulamak için kullanılır. Yüksek duyarlılığa sahiptir.
• Deamidated Gliadin Peptid (DGP) Antikor Testi: Özellikle IgA eksikliği olan hastalarda tercih edilir. Gliadin proteinine karşı oluşan antikorları ölçer.
• Total IgA Seviyesi: IgA eksikliği olan bireylerde diğer testler yanıltıcı olabileceğinden, bu test yapılır. Eksiklik varsa, IgG bazlı testlere yönelinir.

Kan testleri genellikle kol damarından alınan kan örneğiyle laboratuvarda analiz edilir. Sonuçlar birkaç gün içinde çıkar ve pozitif bulunursa, tanıyı doğrulamak için endoskopi önerilir.

Genetik testler, çölyak hastalığına yatkınlık olup olmadığını belirlemek için kullanılır. Bu testler, HLA-DQ2 ve HLA-DQ8 genlerinin varlığını araştırır. Bu genlere sahip olmayan bireylerde çölyak hastalığı gelişme olasılığı çok düşüktür, bu nedenle test negatifse hastalık ekarte edilebilir. Ancak, genetik yatkınlık hastalığın kesin olduğu anlamına gelmez. Test, kan veya tükürük örneği alınarak yapılır ve sonuçlar birkaç hafta içinde elde edilir. Genellikle aile öyküsü olan veya şüpheli durumlarda uygulanır.

Çölyak hastalığının kesin tanısı için altın standart yöntem, endoskopi ile ince bağırsak biyopsisidir. Bu işlem şu adımları içerir:

• Hazırlık: Hasta, işlemden önce belirli bir süre aç kalır (genellikle 6-8 saat).
• İşlem: Hasta hafif sedasyon altındayken, endoskop adı verilen esnek bir tüp ağızdan mideye ve ince bağırsağın başlangıç kısmına (duodenum) ilerletilir.
• Biyopsi: Endoskop yardımıyla ince bağırsak mukozasından küçük doku örnekleri alınır. Bu örnekler, çölyak hastalığına özgü hasarı (örneğin, villus atrofisi) değerlendirmek için patoloji laboratuvarında incelenir.

İşlem yaklaşık 15-30 dakika sürer ve hasta genellikle aynı gün taburcu edilir. Biyopsi sonucu pozitifse, çölyak hastalığı tanısı konur.

Dermatitis herpetiformis, çölyak hastalığının deri bulgusu olarak kabul edilir. Tanı için deri biyopsisi yapılır:

• İşlem: Lezyonlu deri bölgesinden küçük bir doku örneği alınır.
• İnceleme: Örnek, deri altında IgA birikimini tespit etmek için immünofloresan yöntemiyle analiz edilir. Pozitif sonuç, çölyak hastalığını destekler.

Bu test, özellikle kaşıntılı ve kabarcıklı deri döküntüleri olan hastalarda uygulanır.

Tanı sonrası, hastalığın seyrini izlemek ve diyet uyumunu değerlendirmek için kan testleri (anti-tTG gibi) tekrarlanabilir. Ayrıca, kemik yoğunluğu ölçümü veya vitamin seviyeleri gibi testler, komplikasyonları tespit etmek amacıyla kullanılır.

Çölyak hastalığı testleri, doğru tanı ve tedavi için kritik bir rol oynar. Şüphe durumunda, bir sağlık uzmanına başvurarak uygun testleri yaptırmak önerilir.